به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل دانشگاه؛ در یادداشت مسئول فنی آزمایشگاه ویروس شناسی بیمارستان ولیعصر (عج) آمده است:

تب دنگ (Dengue fever ) که از آن به تب استخوان شکن نیز یاد می شود یک بیماری عفونی است که عامل آن یک ویروس از خانواده فلاوی ویروس ها (Flaviviruses ) است. فلاوی ویروس عامل دنگ به لحاظ سبک انتقال در یک گروه اکولوژیک از ویروس ها قرار می گیرد که تحت عنوان آربوویروس ها ( Arboviruses ) یا ویروس های منتقل شونده توسط بندپایان شناخته می شوند. بنابراین لازم است مردم نسبت به این موضوع آگاهی داشته باشند که عامل بیماری تب دنگ یک ویروس است که توسط گزش پشه منتقل می شود: پس عامل ایجاد این بیماری لزوما پشه ها یا هر گزش پشه ای نیست، بلکه گزش پشه آلوده (پشه آئدس) عامل سرایت ویروس مسبب تب دانگ است.

عامل ایجاد بیماری تب دنگ یک ویروس است

 ویروس دنگ مانند تمام ویروس ها برای بقا و تکثیر اجبارا نیازمند سلولهای زنده است که برای این منظور دو دسته میزبان دارد: اول، پستاندار که عموما انسان است ( و در جنگل ها شامل برخی گونه های میمون ) و دوم، پشه آئدس. این ویروس اندازه بسیار ریز در حدود 50 نانومتر با ظاهر کروی دارد و توسط میکروسکوپ های معمولی قابل مشاهده نیست. ویروس دنگ فقط از مولکولهایی از جنس پروتئین، اسید نوکلئیک و لیپید تشکیل شده و در شرایط محیطی بیرون از سلول زنده بسیار ناپایدار بوده و از بین می رود.

ویروس تب دنگ دارای انواع مختلفی است

ویروس دنگ دارای 4 نوع مختلف است که تحت عنوان سروتیپ های 1 تا 4 نامیده می شوند. در واقع هر سروتیپ مشخص از نظر آنتی ژنی و یا چهره ساختمانی آن به شکل متفاوتی توسط سلولهای سیستم ایمنی بدن شناسایی می شود. سروتیپ های مختلف دنگ از نظر میزان شیوع در نواحی مختلف دنیا و شدت بیماری و عوارض آن متفاوت هستند. ابتلا به یک سروتیپ خاص می تواند در بدن یک ایمنی نسبی ایجاد کرده و از ابتلای مجدد به همان سروتیپ جلوگیری نماید. اینجا نکته مهم این است که، ابتلای مجدد به سروتیپ متفاوت می تواند منجر به بیماری دنگ شدید شود.

تب، مهمترین علامت بیماری دنگ است

بعد از گزش پشه آلوده، حدودا 4-10 روز بعد علائم بیماری بروز می کند. خوشبختانه اکثر موارد ( حدود 80 درصد) مبتلا عفونت دنگ بدون علائم بوده و یا علائم بسیار خفیف بروز می کند. مهم ترین علامت این بیماری تب بالای 38 درجه است که حداقل 2 روز تا 7 روز طول می کشد و بیماری در ابتدا شبیه علائم آنفولانزا ظاهر می شود. سایر علائم تب دنگ شامل سر درد شدید، درد عضلانی، درد مفصلی، درد استخوانی، درد حدقه چشم ، بی اشتهایی و استفراغ، بثورات و نقاط قرمز رنگ جلدی می باشد. در حدود 5 درصد موارد بیماری دنگ بصورت شدید و تحت عنوان تب دنگ خونریزی دهنده پیشرفت می کند. در صورت مراجعه به موقع به مراکز درمانی و کسب درمان های حمایتی میزان کشندگی ناشی از عفونت این ویروس کمتر از 1% خواهد بود.

ویروس دنگ مستقیما از فرد بیمار به سایر افراد منتقل نمی شود

تقریبا تنها راه انتقال ویروس دنگ گزیده شدن توسط پشه آلوده است. سایر روشها اعم از تنفس، خوردن و تماس پوستی و هر گونه ارتباط با بیمار در انتقال این ویروس نقشی ندارند. از بین سایر روشهای انتقال ویروس دنگ، انتقال از مادر باردارآلوده به فرزند به شکل نادر اتفاق می افتد. بنابراین، مهم ترین عامل در همه گیری این ویروس، حضور ناقل آن یعنی پشه های آئدس هستند. پس با توجه به اینکه انتقال فرد به فرد تقرببا ندارد نگرانی و اضطراب ایجاد یک همه گیری بزرگ مانند همه گیری های کرونا در مورد آن وجود ندارد. اغلب همه گیری های دنگ بصورت محلی و وابسته به شرایط اقلیمی و بارندگی های موسمی است. ناقل بندپای این ویروس پشه آئدس و اختصاصا گونه های آئدس اجیپتوس و آئدس آلبوپیکتوس هستند. بنابراین لازم است اشاره کنیم هر گونه گزش پشه ای باعث انتقال این بیماری نمی شود، اولا باید گونه پشه از نوع گونه های آئدس فوق الذکر باشد و ثانیا از قبل آلوده به ویروس باشد.

آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس تنهای ناقلین ویروس دنگ هستند.

همانطور که اشاره شد متهم اصلی این بیماری پشه آئدس است که بدلیل نمای بندهای تیره و روشنی که دارد از آن به ببر آسیا یاد می شود.

این بندپای خونخوار که اندازه ای در حدود 4-7 میلی متر دارد ناقل ویروس های مهم دیگری مانند ویروس زیکا، ویروس تب زرد و تب چیکن گونیا نیز می باشد. پشه ماده بعد از خون خواری از بیمار مبتلا به تب دنگ، آلوده می شود. لازم به ذکر است انتقال مکانیکی و فیزیکی ویروس از فرد بیمار به سایر افراد، بلافاصله بعد از خونخواری، مطرح نیست، بلکه لازم است تا ویروس در بدن پشه تکثیر کرده و پشه عملا آلوده شود، این روند بین 5 تا 14 روز بسته به شرایط رطوبت و دمای محیط متغیر است. بعد از این زمان پشه تا پایان عمرش آلوده بوده و در خونخواری مجدد ویروس از طریق بزاق پشه به سایر افراد منتقل خواهد شد. بازه زمانی که یک بیمار مبتلا به تب دنگ، برای پشه مسری و آلوده کننده است از 2 روز قبل از تب تا 2 روز بعد از برطرف شدن تب یعنی حدودا 12 روز ( اوج آن 4-5 روز) است. یعنی در طول این مدت در خون فرد ویروس دنگ وجود داشته و فقط امکان سرایت آن به پشه وجود دارد و می تواند منجر به آلوده کردن جمعیت پشه ها گردد.

آئدس اجیپتی یک پشه شهری و بسیار مهاجم است

چند نکته حائز اهمیت در مورد آئدس اجیپتی قابل ذکر است که باعث شده بسیار مهاجم باشد: اولا برخلاف بیشتر پشه های ماده که شب خونخواری می کنند، پشه ماده آئدس در طول روز و از صبح گاه تا غروب فاصله تغذیه این پشه است .اوج خون خواری 2 ساعت بعد از طلوع و چند ساعت قبل از غروب آفتاب است. در ثانی، برای تغذیه فقط در جستجوی انسان است و به سایر پستانداران اهلی تمایل ندارد. همچنین، برخلاف بیشتر پشه ها که قبل از تخم ریزی یک نوبت خونخواری دارند ، به دفعات خونخواری کرده و تغذیه مکرر دارد. این عامل در طغیان و گسترش یشتر بیماری نقش بسزایی دارد.

آئدس اجیپتی در کمترین حجم آب راکد می تواند تکثیر یابد

ناقلین بندپای دنگ، به خصوص آئدس اجیپتی، برای تکثیر و زاد وولد نیازمند حجم زیاد آب و رودخانه و مرداب ها و شرایط مشابه نیستند. بلکه آئدس اجیپتی تحت عنوان آئدس شهری شناخته می شوند و در کمترین حجم آب به عنوان مثال در بطری های دور انداخته شده، زباله ها، فاضلاب و پساب های رها شده در جوی ها، تایر های مستهلک اتومبیل ها و کنار گلدن ها تخم ریزی می کند. مهمترین معیار آب لازم و مورد علاقه پشه راکد بودن، جاری نبودن و تکان نخوردن آب هست که منجر به جذب آئدس و تخم ریزی در آن محل خواهد شد و حجم آب خیلی اهمیت ندارد. لازم به ذکر است تجارت تایر های مستعمل یکی از عوامل اصلی گسترش این پشه و بالطبع ویروس دنگ می باشد. پشه آلوده به ویروس دنگ، از طریق تخم به نسل های بعدی پشه مننتقل می شود و پشه های تازه از تخم درآمده برای آلوده شدن نیاز به خونخواری نداشته و از ابتدا آلوده هستند. این عامل منجر به اندمیک شدن ویروس در یک منطقه و ماندگاری آن برای سالها می شود.

در ایران گسترش گونه آئدس مهاجم و ناقل دنگ در هرمزگان، سیستان و بلوچستان (چابهار و کنارک)، بوشهر(عسلویه و کنگان) و گیلان گزارش شده است. این بندپای خونخوار در کشورهای همسایه در افغانستان، پاکستان، عمان، عربستان سعودی، یمن،گرجستان، ترکیه، ارمنستان، اردن، فلسطین، لبنان، امارات، سوریه و عراق گزارش شده است. تاکنون اغلب بیماران شناسایی شده در ایران مسافران وارد شده از برخی کشورهای ذکر شده بوده اند.

ویروس دنگ با روشهای آزمایشگاهی قابل تشخیص است

خوشبختانه بیماری دنگ به راحتی قابل تشخیص است و با مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی در صورتیکه فرد مشکوک به تب دنگ باشد با انجام معاینات بالینی و اخذ یک نمونه خون تشخیص قطعی میسر می باشد. افراد در صورت داشتن حداقل 2 روز تب با یا بدون سایر علائمی که در بالا ذکر شد به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه نمایند تا درصورت لزوم آزمایشات اختصاصی تشخیص این عفونت که کیت های آن در سراسر کشور توزیع شده است، تشخیص داده شوند.

برای پیشگیری از دنگ، در ایران، واکسن لازم نیست

این بیماری درمان اختصاصی ندارد و درصورت نیاز بیمار بستری شده و درمان های حمایتی لازم و علائم درمانی می شود تا از بروز بیماری دنگ شدید جلوگیری شود. اخیرا دو نوع واکسن ضد تب دنگ تولید شده و برای کشورهای با سطح شیوع بالا و در شرایط خاص امکان تجویز آن می باشد اما برای کشورهایی که سطح شیوع دنگ پایین است و به اصطلاح بیماری اندمیک نیست، مانند ایران، واکسن دنگ توصیه نمی شود و در دسترس نیز نمی باشد. بنابراین اکیدا توصیه می شود مردم در ایران بدنبال واکسن دنگ نباشند و در شرایط فعلی به هیچ وجه واکسن دنگ توصیه نمی شود. بنابراین، عدم واکسیناسیون دنگ جای هیچگونه نگرانی ندارد و مساله اصلی پشه ها و بیماران وارداتی از سایر کشورها هستند.

قطع زنجیره انتقال ویروس دنگ با حذف منابع ویروس امکان پذیر است

در حال حاضر مهمترین اقداماتی که میتوان برای کنترل تب دنگ در ایران انجام داد شامل کنترل منشا ویروس دنگ و ناقل خونخوار آن است. این ویروس در آب، هوا، خاک، خوراک، سبزیجات، گوشت و لبنیات و موارد مشابه وجود ندارد. موقعیت های منبع و منشا ویروس شامل خون بیمار مبتلا به دنگی و پشه های آلوده و تخم های آلوده پشه آئدس است. فرد مبتلا به دنگی حدودا 4-5 روز مسری است، لازم به ذکر است حتی افرادی که عفونت بدون علائم و خفیف دارند نیز می توانند در این فاز ویروس را به پشه منتقل نمایند. بنابراین، با توجه به دوام و پایداری محیطی بالای تخم پشه ها که می توانند نوسانات دمایی و محیطی را تحمل کرده و ویروس را در خود حفظ نمایند، مهمترین اقدام از بین بردن شرایط محیطی تکثیر پشه ها است.

نکته آخر

افرادی که اخیرا به کشورهایی مانند امارات، پاکستان، افغانستان، یمن، بنین، اندونزی، تایلند، بنگلادش، هند و عمان سفر  نموده و علائم اشاره شده را داشتند حتما به مراکز درمانی مراجعه نمایند. مراجعه و تشخیص به موقع هم در درمان بیماری موثر و نجات بخش است و هم دور کردن فرد بیمار از معرض گزش مجدد پشه ها از آلوده کردن پشه های غیر آلوده محلی و انتشار بیشتر بیماری جلوگیری خواهد کرد. همچنین افرادی که ساکن مناطقی هستند که گونه آئدس اجیپتی گزارش شده است لازم است از توری، پشه بند، کرم ها و اسپری های دافع پشه استفاده نمایند. در واقع، در کنترل همه گیری های ویروسی مهم ترین اقدام حذف و کنترل زنجیره انتقال است، درمورد دنگی، این امر مهم از طریق از بین بردن پشه ها و شرایط تکثیرشان و همچنین ایجاد مانع بین انسان و پشه قابل حصول می باشد.